Kara kombinowana pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności w praktyce orzeczniczej

Autor: adwokat Maciej Płacheta

 

Kara kombinowana, czyli połączenie kary pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności, została wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 19 czerwca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 956), nowelizującą Kodeks karny. Celem tej instytucji jest zwiększenie elastyczności w wymierzaniu kar i dostosowanie ich do indywidualnych okoliczności sprawy oraz osoby sprawcy. W artykule przedstawiamy podstawy prawne, przesłanki stosowania oraz aktualną linię orzeczniczą dotyczącą tego środka penalnego.

 

1. Podstawy prawne kary kombinowanej

 

Zgodnie z art. 37b Kodeksu karnego:

 

"W przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zamiast kary pozbawienia wolności orzec karę ograniczenia wolności połączoną z karą pozbawienia wolności do 3 miesięcy. W takim przypadku wykonanie kary pozbawienia wolności podlega warunkowemu zawieszeniu."

 

Instytucja ta zakłada zatem wymierzenie łącznie kary ograniczenia wolności oraz krótkoterminowej kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Stanowi to odstępstwo od klasycznego wymiaru kary, otwierając drogę do łagodniejszego potraktowania sprawcy, przy zachowaniu funkcji prewencyjnej kary.

 

2. Przesłanki stosowania

 

Sąd może zastosować karę kombinowaną jedynie w przypadkach "szczególnie uzasadnionych". Przesłanka ta nie została skonkretyzowana przez ustawodawcę, co oznacza, że jej ocena pozostaje w gestii sądu orzekającego. W praktyce oznacza to konieczność indywidualnej oceny okoliczności sprawy, takich jak:

 

  • stopień winy i społecznej szkodliwości czynu,
  • postawa sprawcy po popełnieniu przestępstwa (np. naprawienie szkody, przeprosiny),
  • dotychczasowa niekaralność,
  • sytuacja życiowa i zawodowa sprawcy.
     

3. Orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego

 

W judykaturze pojawiły się liczne orzeczenia, w których sądy analizowały dopuszczalność i celowość stosowania kary kombinowanej:

 

  • Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 listopada 2021 r., II AKa 413/21: Sąd wskazał, że kara kombinowana może być efektywnym narzędziem oddziaływania wychowawczego wobec sprawcy, który wprawdzie zasługuje na potępienie, ale jego resocjalizacja może odbywać się w warunkach wolnościowych.
     
  • Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z 14 lutego 2022 r., IV Ka 18/22: W uzasadnieniu podkreślono, że połączenie kary ograniczenia wolności i zawieszonej kary pozbawienia wolności pozwala na uzyskanie efektu "kary z ostrzeżeniem", która działa odstraszająco, ale jednocześnie nie wyklucza sprawcy społecznie.
     
  • Postanowienie Sądu Najwyższego z 20 września 2022 r., II KK 372/22: SN wskazał, że kara kombinowana może być stosowana także wobec sprawców przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, pod warunkiem że spełnione są warunki z art. 37b k.k.
     

4. Funkcje i zalety stosowania kary kombinowanej

 

Z punktu widzenia polityki karnej kara kombinowana spełnia kilka funkcji:

 

  • prewencyjno-ostrzegawczą (krótkoterminowa kara pozbawienia wolności jako sygnał dla sprawcy),
  • resocjalizacyjną (ograniczenie wolności pozwala na pracę zarobkową i utrzymanie kontaktu z rodziną),
  • ekonomiczną (zmniejszenie liczby osadzonych w zakładach karnych).
     

Kara ta jest zatem kompromisem między surowością a celowością, a jej stosowanie może realnie wpływać na zmniejszenie powrotności do przestępstwa.
 

5. Wnioski de lege ferenda i praktyczne rekomendacje

 

Zarówno praktyka orzecznicza, jak i doktryna prawa karnego wskazują, że art. 37b k.k. wymaga dalszego doprecyzowania, w szczególności w zakresie przesłanek "szczególnie uzasadnionych przypadków". Możliwe jest rozważenie wprowadzenia katalogu otwartego przesłanek, który uspójni stosowanie tej instytucji.

 

W praktyce adwokackiej warto rozważyć wnioskowanie o karę kombinowaną w sytuacjach, gdy klient nie jest recydywistą, współpracuje z organami ścigania i wykazuje skruchę. Sądy coraz chętniej korzystają z tego rozwiązania, dostrzegając jego walory wychowawcze i prewencyjne.

 

Podsumowanie

 

Kara kombinowana pozbawienia i ograniczenia wolności stanowi nowoczesny instrument polityki karnej, który pozwala na bardziej indywidualne podejście do sprawcy i czynu. Praktyka orzecznicza wskazuje, że sądy dostrzegają jej potencjał, choć postulowane jest dalsze doprecyzowanie przesłanek jej stosowania. Dla obrońców i prokuratorów oznacza to konieczność precyzyjnego argumentowania zasadności jej wymierzenia w konkretnej sprawie.

 

 

ADWOKAT WARSZAWA

tel. 696599733