Pranie brudnych pieniędzy w polskim prawie karnym – analiza art. 299 Kodeksu karnego
Adwokat Maciej Płacheta

 

Przestępstwo z art. 299 Kodeksu karnego, potocznie nazywane „praniem brudnych pieniędzy”, stanowi jedno z kluczowych ogniw w walce z przestępczością zorganizowaną i finansową. Ustawodawca przewidział surową penalizację działań mających na celu legalizację środków pochodzących z czynów zabronionych. Przestępstwo to, będące przestępstwem skutkowym i powszechnym, charakteryzuje się wysokim stopniem społecznej szkodliwości, a jego wykrycie i udowodnienie wiąże się często z koniecznością prowadzenia złożonych postępowań dowodowych, również o charakterze transgranicznym.

 

1. Istota przestępstwa z art. 299 k.k.

 

Zgodnie z §1 art. 299 k.k.:

„Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, prawa majątkowe lub inne mienie pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego:

 

  1. przyjmuje,

  2. posiada,

  3. używa,

  4. przekazuje,

  5. przekształca,

  6. przewozi,

  7. przechowuje,

  8. podejmuje inne czynności mające na celu udaremnienie lub znaczne utrudnienie stwierdzenia ich przestępczego pochodzenia, wykrycia, zajęcia albo orzeczenia przepadku
    — podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”

 

Wskazany przepis ma charakter ogólny i obejmuje szerokie spektrum zachowań związanych z tzw. „legalizacją” środków pochodzących z działalności przestępczej. Przestępstwo to może być popełnione zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym, przy czym kluczowe jest, by sprawca miał świadomość przestępczego pochodzenia mienia lub co najmniej godził się z tym faktem.

 

2. Dobro prawne chronione przez przepis

 

Podstawowym dobrem chronionym przez art. 299 k.k. jest porządek i bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, a także skuteczność wymiaru sprawiedliwości w zwalczaniu przestępczości. Legalizacja środków pochodzących z przestępstw, w szczególności o charakterze mafijnym, narkotykowym czy skarbowym, godzi w transparentność rynku finansowego i podważa fundamenty systemu prawnego.

 

3. Typy kwalifikowane i uprzywilejowane

 

Ustawodawca przewidział w art. 299 k.k. zarówno typy kwalifikowane, jak i uprzywilejowane.

 

  • §4: Jeżeli sprawca działa w porozumieniu z innymi osobami – zagrożenie karą od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności.
     
  • §5: Jeżeli sprawca uczynił sobie z tego procederu stałe źródło dochodu lub działał w ramach zorganizowanej grupy przestępczej – kara od 2 do 12 lat pozbawienia wolności.
     
  • §6: W przypadku mienia o znacznej wartości – również od 3 do 15 lat.
     

Z kolei typ uprzywilejowany z §1a przewiduje odpowiedzialność w postaci grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2 – w przypadku czynności o mniejszym ciężarze gatunkowym, które nie zmierzają bezpośrednio do legalizacji, a jedynie polegają np. na przyjęciu lub przechowywaniu takiego mienia.

 

4. Przestępstwo bazowe a pranie pieniędzy

 

Pranie pieniędzy ma charakter tzw. przestępstwa pochodnego. Oznacza to, że nie może istnieć samoistnie – zawsze odnosi się do innego przestępstwa, z którego pochodzi mienie. Dla przypisania odpowiedzialności nie jest konieczne wcześniejsze skazanie za tzw. przestępstwo pierwotne. Wystarczające jest, by w postępowaniu karnym wykazano, że mienie ma przestępcze pochodzenie, przy czym rodzaj czynu źródłowego może być ustalony ogólnie (np. przestępstwo korupcyjne, narkotykowe, oszustwo VAT).

 

5. Przestępstwo z art. 299 k.k. a błędna kwalifikacja

 

W praktyce zdarza się, że organy ścigania próbują kwalifikować działania nieostre, np. uczestnictwo w przelewach bankowych, jako „pranie pieniędzy”, mimo braku wyraźnych dowodów na świadomość pochodzenia środków. W takich przypadkach kluczowe jest precyzyjne wykazanie świadomości i zamiaru sprawcy – sama obecność na rachunku czy wykonywanie dyspozycji nie wystarczy.

 

6. Odwrócenie ciężaru dowodu?

 

Warto podkreślić, że pomimo częstego stosowania praktyki „odwrócenia ciężaru dowodu” (np. przez prokuraturę oczekującą, że to oskarżony wykaże legalność środków), obowiązuje wciąż zasada domniemania niewinności. To oskarżyciel publiczny winien wykazać, że dana osoba wiedziała lub godziła się na to, że obraca mieniem pochodzącym z przestępstwa.

 

7. Środki zabezpieczające i przepadek

 

Z art. 299 k.k. wiąże się też możliwość orzeczenia przepadku korzyści uzyskanych z przestępstwa, jak i przepadku równowartości mienia. Sąd może również zastosować środek zabezpieczający w postaci zajęcia rachunków, nieruchomości czy samochodów – często już na etapie postępowania przygotowawczego. Z uwagi na to, każda osoba podejrzana powinna działać w ścisłej współpracy z obrońcą, aby nie dopuścić do nieproporcjonalnych naruszeń jej praw majątkowych.

 

Podsumowanie

 

Art. 299 k.k. stanowi kluczowy instrument walki z legalizacją dochodów pochodzących z przestępstw. Jest przepisem szeroko stosowanym, ale również często nadużywanym w praktyce, zwłaszcza gdy organy ścigania próbują przypisać przestępstwo prania pieniędzy w oparciu o domniemania. Obrońca w sprawie z art. 299 k.k. powinien nie tylko znać dobrze materialne aspekty sprawy, ale również wykazać się znajomością praktyki bankowej, zasad rachunkowości i umiejętnością kwestionowania dowodów pośrednich.

Adwokat Maciej Płacheta
Specjalista w zakresie prawa karnego gospodarczego i obrony w sprawach dotyczących przestępczości zorganizowanej.

 

ADWOKAT WARSZAWA

tel. 696599733